Berta Rivera, directora da Cátedra de Empresa Familiar da Universidade da Coruña (UDC)
É innegable a relevancia tanto cuantitativa como cualitativa da empresa familiar no ámbito europeo e da economía española. No ámbito fiscal as institucións europeas ditan diferentes resolucións co obxectivo de garantir a supervivencia das compañías de propiedade familiar mediante un trato fiscal adecuado, como a resolución do Parlamento Europeo que traslada a necesidade de introducir medidas fiscais que as protexan co obxectivo de evitar problemas de liquidez e competitividade que poñan en perigo a súa supervivencia.
No noso país, a normativa fiscal aplicable á empresa familiar aprobouse na década dos 90, e consistiu en reducións no imposto de sucesións e doazóns e a exención no imposto sobre o patrimonio para actividades económicas e participacións en empresas. No tocante ao de sucesións, recóllese a aplicación de reducións no valor das accións da compañía familiar que forman parte da base do herdeiro ou donatario. As accións gozan dunha redución do 95% do seu importe (só formaría parte o 5% do seu valor). Algunhas autonomías, como o caso de Galicia, veñen de establecer unha redución do 99%, mellorando a redución estatal.
Diante desta normativa podería pensarse nunha situación favorable para a transmisión da empresa familiar, que introduciría un custo fiscal escaso ás mesmas. Porén, a realidade é bastante máis complicada debido a diferentes aspectos. Para poder aplicar os beneficios teñen que cumprirse tres requisitos recollidos pola normativa estatal, que poden variar nas diferentes comunidades. En primeiro lugar, o accionista persoa física debe ter un 5% de participación accionarial de xeito individual (ou un 20% de forma conxunta coa familia); en segundo lugar, o accionista (ou algún dos membros do grupo familiar) desenvolverá funcións directivas dentro da empresa, e debe recibir por elas unha remuneración que represente máis do 50% dos seus rendementos do traballo e de actividade económica; en terceiro lugar, un mínimo do 50% dos activos da sociedade deberán estar afectos á actividade económica. Ademais, a empresa non debe ter como actividade principal a xestión dun patrimonio mobiliario ou inmobiliario. O cumprimento destes requisitos debe ser considerado detidamente e contemplado nun horizonte temporal de varios anos para que o contribuínte poida beneficiarse deles.
Pero a complexidade non só se atopa na regulación da norma tributaria, senón que existen grandes diferenzas entre as interpretacións e actuacións dos organismos de inspección, así como os distintos criterios adoptados tanto polos tribunais económico-administrativos como polas sentenzas dos tribunais de xustiza. Nos últimos anos houbo, por exemplo, sentenzas do Tribunal Supremo favorables á non necesidade de participación no capital dos herdeiros das empresas ou a retribución pola asunción de postos de dirección e xestión. Sen embargo, o fallo do Tribunal Supremo foi en sentido contrario respecto á aplicación da redución na totalidade das participacións herdadas, limitándoa unicamente aos activos que estén estruturalmente afectos á actividade empresarial, sempre que estes superen o 50%. Estas actuacións xeran situacións complexas para as empresas familiares e incrementan o grado de incertidume sobre a súa transmisión.
Diferenzas de tributación entre comunidades
A necesidade recadadora xurdida nos últimos anos tamén ven de motivar que diversas autonomías endurecesen o tratamento fiscal no imposto de sucesións, provocando un aumento dos custos fiscais. Actualmente existen importantes diferenzas de tributación entre elas, producíndose numerosos cambios normativos en cada exercicio. A modo de exemplo –e partindo dun exercicio de simulación realizado polo Instituto da Empresa Familiar–, a tributación dunha herdanza de 8 millóns de euros, dos que 2 millóns corresponden a accións dunha empresa familiar, suporía no ano 2018 para as distintas comunidades autónomas un rango de tributación que vai desde os máis de 2 millóns de euros en Andalucía e Asturias ata menos de 20.000 euros en Extremadura o Madrid. Galicia situaríase no posto número 7, cunha cota a ingresar de preto dun millón de euros. Se unicamente considerásemos como patrimonio herdado unha compañía familiar de 8 millóns de euros, as diferenzas reduciríanse considerablemente entre comunidades.
A supresión do imposto de sucesións estaría en liña coas intencións declaradas de favorecer a transmisión da empresa familiar e resolvería estas situacións de complexidade da normativa tributaria ou presión fiscal indirecta. Asimesmo, reduciría a incertidume sobre os constantes cambios normativos aplicados polas autonomías e as diferentes interpretacións lexislativas, que poden orixinar que a fiscalidade sexa determinante no momento do cambio xeracional. Dado que a fiscalidade é un importante factor de competitividade que inflúe no tamaño e a supervivencia das empresas, sería esencial contar cunha fiscalidade que non penalizase a transmisión da compañía de propiedade familiar e puidese poñer en perigo a súa continuidad por motivos de liquidez.